rời về cuối tháng 8, những cơn mưa rào đầu mùa dễ làm lòng người nao nao. Mùa này, lúa ở ngoài đồng đã trổ bông, những cây lúa đã điểm tô nhiều sắc màu cũng là lúc bắt đầu mùa cá rô đồng. Một kẻ xa quê như tôi lại thèm lắm được ăn một bữa cơm với cá rô kho lá gừng nội nấu…
Tôi lớn lên từ những khúc hát dân ca mà nội ru tôi ngủ mỗi tối, những câu chuyện cổ tích mà nội kể luôn bắt đầu bằng cụm từ “ngày xửa, ngày xưa” và biết bao món ăn dân dã, đồng quê nội nấu. Nhớ hồi còn bé, bố mẹ tôi bận đi làm, sợ ở nhà một mình nên tôi vẫn hay tíu tít đi theo nội ra đồng ngồi trên bờ xem bắt cá. Mắt tôi háo hức nhìn theo từng động tác của nội và mỗi khi bắt được cá tôi lại chìa cái thau ra rồi háo hức đếm. Có buổi số cá nội bắt lên đến vài chục con, thế là hôm đó tôi lại được thưởng một bữa cơm nội nấu đủ các món từ cá rô đồng.
Bữa ăn từ tay nội nấu luôn là những món tự cung, tự cấp như rau dền mọc sau vườn nấu với mồng tơi hay mắm cà; canh cá rô với rau ngót và ngon nhất là cá rô kho.
Món cá rô kho của nội không giống với bất kỳ món cá kho nào mà tới giờ tôi đã được ăn. Có lẻ chính cái hương vị phù sa của đồng quê và sự khéo léo từ bàn tay nội đã khiến nó trở nên đặc biệt như vậy.
Tôi vẫn còn nhớ như in câu nói mà nội thường dạy là con gái phải biết chữ “nữ công gia chánh”, nên cứ mỗi lần nấu ăn nội lại gọi tôi phụ giúp. Hôm nào làm món cá rô kho lá gừng nội đều bảo tôi ra sau vườn ngắt những lá gừng xanh non rửa sạch, xắt nhỏ để nội chế biến. Những con cá rô xanh đen lấm mình bùn và bụng đầy mỡ được nội làm sạch để ráo.
Nội bảo, trước khi kho cá phải nướng cá qua một lửa than để cho con cá được săn thịt lại, khi kho cá sẽ dai, không bị nát, ăn ngon hơn. Rô đồng nướng không đánh vảy mà chỉ lấy mang bỏ ruột mà phải chọn cá cỡ hơn hai ngón tay thì nướng mới ngon. Không cần ướp gia vị, dùng cây tre vót nhọn, xiên ngang bụng cá. Lửa than liu riu, lớp vảy cá màu nâu xanh chuyển dần sang vàng là được.
Khoái nhất là khi nướng, tôi nhìn con nào con nấy toàn thân ứa mỡ, nhỏ xuống bếp than xèo xèo tỏa mùi thơm ngậy mũi. Mùi thơm theo gió bay tận đầu ngỏ, hẵn bất kỳ ai “bắt” được mùi cũng phải bồn chồn nôn nao… đói bụng.
Cá sau khi nướng xong được nội ướp với bột ngọt, nước mắm trong một cái nồi tròn bằng đất. Tôi nhớ như in, ngày ấy ở quê nhà nào cũng thắng sẵn một hũ mỡ heo trắng phau để dành nấu ăn chứ không dùng dầu ăn như bây giờ. Nội dùng muỗng múc mỡ heo cho vào cá, bỏ một chút lá gừng xắt nhỏ cùng tiêu vào nồi cá.
Nội bảo, lá gừng làm cá hết mùi tanh và có mùi thơm nồng đặc trưng. Phải chọn những lá gừng non, còn tươi ngay trong vườn nhà, cắt khúc bằng nửa ngón tay, xếp thành một lớp mỏng để ở đáy nồi để cá không bị cháy.
Nội khéo léo xếp từng lớp lá gừng rồi đến lớp cá phủ lên. Cho một chút đường nấu đã thành màu vàng cánh đổ vào xâm xấp con cá và kho cho đến khi cạn thì chế thêm chút nước chè xanh còn nóng hổi.
Sau đó đun nhỏ lửa cho đến khi sôi khoảng 5 phút, lấy một tấm lá chuối nhỏ đậy lên và vùi vào trong than nóng hay một ít vỏ trấu cho đượm lửa. Khoảng 2 giờ sau, khi nước trong nồi rút hết, hai bà cháu có ngay một nồi cá kho có mùi thơm của lá gừng, mùi nồng nồng của lá chuối, màu vàng vàng của nước màu.
Thỉnh thoảng nội bưng nồi cá lắc nhẹ cho ngấm đều gia vị và khi cá chuyển màu vàng nâu, cạn nước thì nội rắc thêm lớp lá nghệ non để món cá thêm vị thơm nồng. Cá rô đồng kho với lá nghệ hay củ nén cũng có cách làm tương tự.
Mỗi món cá từ đôi bàn tay tần tảo của nội có một hương vị riêng, món nào cũng thơm ngon, đó là mùi cay nồng của ớt, tiêu, vị ngọt nhẹ của đường, ngầy ngậy của mỡ và thơm cái vị thanh tao, thơm nồng, mộc mạc của lá gừng, lá nghệ, củ nén vườn nhà.
Bữa cơm trắng với món cá kho và canh rau nấu với cua đồng từ mái tranh nhà nội với tôi luôn là nỗi nhớ… Nhớ dáng nội gầy nhỏ liêu xiêu mỗi bước trên cánh đồng làng. Nhớ mỗi buổi chiều nội thường nhìn ra cửa, miệng móm mém nhai trầu và nhớ cả những câu chuyện nội kể bên bếp lửa tre, lửa trấu với món cá đồng thơm lừng lẫn trong hương rạ.
Tuổi thơ đã đi qua, nội cũng đã hòa vào đất nhưng những ký ức yêu thương về nội, tôi đã cất kỹ vào đâu đó trong miền ký ức rất xa. Nhớ nội, nhớ vị quê hương mộc mạc ngày nào tôi cũng tập tành đủ các món cá kho nhưng không sao tìm lại được cái hương vị, sắc màu như món cá kho của nội. Để rồi mùi thanh đạm từ những món ăn nội nấu lẫn trong khói bếp với rơm rạ đơn sơ, thân thuộc theo tôi suốt những ngày thơ ấy gợi về trong giấc mơ.